Thực trạng thang bảng lương hiện nay tại các doanh nghiệp đang được rất nhiều người quan tâm. Cụ thể là để đối phó với cơ quan quản lý, nhiều doanh nghiệp đã sử dụng tới 2, 3 thang bảng lương và có nhiều bất cập trong thang bảng lương. Để tìm hiểu rõ hơn về thực trạng này, Công ty AZTAX sẽ thông tin đến bạn trong bài viết dưới đây.
1. Vai trò của tiền lương, các yếu tố hình thành mức lương, thu nhập của NLĐ
Định mức lao động đóng vai trò quan trọng trong việc xác định đơn giá trả lương, là một phần quan trọng của quan hệ giữa người lao động và nhà sử dụng lao động. Có hai loại đơn giá trực tiếp liên quan đến định mức lao động: đơn giá theo sản lượng và đơn giá theo thời gian làm việc. Do mức thời gian và sản lượng có mối quan hệ nghịch đảo, nên đơn giá trả lương thường tỷ lệ thuận hoặc nghịch với số đơn vị thời gian hoặc sản lượng.
Đánh giá về việc thực hiện chính sách tiền lương trong Bộ lao động năm 2012 đã tiếp tục thu hút sự quan tâm của cộng đồng chuyên gia. Sau 3 năm triển khai, chính sách thang bảng lương đã tiết lộ một số vấn đề đáng chú ý:
- Doanh nghiệp xây dựng thang bảng lương chỉ để tuân thủ, không phản ánh đúng thu nhập thực của người lao động.
- Phân chia thang bảng lương thành nhiều cấp độ, tách tiền lương để tránh đóng bảo hiểm xã hội với mức thấp, trở nên phổ biến.
- Sử dụng 3 loại lương khác nhau, gây khó khăn cho cơ quan quản lý và ảnh hưởng đến lợi ích lương hưu của người lao động.
- Thang bảng lương tham gia bảo hiểm xã hội thường chỉ ghi nhận mức lương cao hơn hoặc bằng 5-7% so với mức tối thiểu, dẫn đến mức lương thực tế chỉ chiếm 30-50%.
- Một số doanh nghiệp không thăng bậc lương, chỉ tăng khi mức lương tối thiểu vùng tăng, gây ra lương hưu thấp hơn dự kiến.
Để khắc phục tình trạng này, cần thực hiện các biện pháp sau:
- Tăng cường minh bạch và nâng cao hoạt động kiểm tra, thanh tra để ngăn chặn việc tồn tại nhiều bảng lương không minh bạch trong các doanh nghiệp, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động.
- Nâng cao trách nhiệm giám sát, bao gồm cả vai trò của tổ chức công đoàn cơ sở, để đảm bảo tuân thủ chính sách tiền lương và bảo vệ quyền lợi của người lao động.
Tóm lại, đơn giá tiền lương sẽ tăng theo thời gian làm việc và giảm theo sản lượng. Trong cùng một khoảng thời gian, nếu người lao động tăng sản xuất, đơn giá trả lương cho mỗi sản phẩm sẽ giảm (điều này cũng áp dụng cho chi phí, giảm giá). Ngược lại, nếu thời gian cần để hoàn thành một sản phẩm tăng, đơn giá trả lương sẽ tăng. Do đó, định mức lao động ảnh hưởng trực tiếp đến số tiền lương mà nhà sử dụng lao động trả cho người lao động và cũng ảnh hưởng đến kỷ luật làm việc và tận dụng thời gian của người lao động.
2. Thực trạng doanh nghiệp sử dụng 2, 3 thang bảng lương để đối phó với cơ quan quản lý
Trong thực tế kinh doanh, việc sử dụng 2, 3 thang bảng lương để đối phó với cơ quan quản lý đã trở thành một hiện tượng phổ biến. Sự ra đời của những biện pháp này thường là kết quả của sự phức tạp trong quản lý nhân sự cũng như những áp lực từ môi trường kinh doanh. Tuy nhiên, việc sử dụng các phương pháp này không chỉ mang lại lợi ích mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro và tác động tiêu cực đối với doanh nghiệp. 
Thực trạng doanh nghiệp sử dụng 2, 3 thang bảng lương để đối phó với cơ quan quản lý
Đánh giá về việc thực hiện chính sách tiền lương trong Bộ lao động 2012, nhiều chuyên gia cho rằng, sau 3 năm triển khai chính sách thang bảng lương đang bộc lộ một số bất cập, trong đó:
- Việc doanh nghiệp xây dựng thang bảng lương chỉ để đối phó, không phản ánh đúng thu nhập của người lao động.
- Tình trạng doanh nghiệp xây dựng thang bảng lương thành nhiều bậc, tách tiền lương thành nhiều khoản để trốn đóng bảo hiểm xã hội (đóng với mức thấp) diễn ra khá phổ biến.
- Nhiều doanh nghiệp đang tồn tại 3 loại lương: lương tham gia bảo hiểm xã hội và giải quyết chế độ chính sách, lương để quyết toán thuế, lương thực chi cho người lao động.
- Điều này gây khó khăn cho cơ quan quản lý nhà nước trong việc quản lý, kiểm tra chính sách tiền lương đối với các doanh nghiệp và ảnh hưởng lớn tới lương hưu sau này của người lao động.
- Với thang bảng lương dùng để tham gia bảo hiểm xã hội, doanh nghiệp chỉ ghi mức lương của người lao động ngang bằng hoặc cao hơn từ 5 – 7% so với mức lương tối thiểu. Do đó, mức lương theo kiểu này chỉ bằng khoản 30 – 50% tiền lương thực tế của người lao động.
- Ở không ít doanh nghiệp, người lao động không được nâng bậc lương, chỉ khi nào mức lương tối thiểu vùng tăng thì người lao động mới được tăng theo tỉ lệ tương ứng hoặc theo một mức cố định không thấp hơn mức lương tối thiểu vùng. Đóng bảo hiểm xã hội theo mức lương như vậy thì lương hưu sau này của người lao động thấp là không tránh khỏi.
Hướng khắc phục:
- Cần tăng cường sự minh bạch và đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra và xử phạt nghiêm minh để không cho phép tồn tại tình trang 2, 3 bảng lương tại doanh nghiệp, ảnh hưởng tới quyền lợi hợp pháp của người lao động.
- Nâng cao trách nhiệm giảm sát, trong đó có trách nhiệm của tổ chức công đoàn cơ sở.
3. Thực trạng thang bảng lương hiện nay bộc lộ nhiều bất cập
Trên con đường xây dựng một hệ thống lương công bằng và hiệu quả, thang bảng lương đóng vai trò không thể phủ nhận. Doanh nghiệp chi trả nhiều tiền để trả lương và đóng bảo hiểm xã hội cho họ, người làm việc 15-20 năm chi phí lương, đóng bảo hiểm gấp 2-3 lần người mới vào làm việc. Tuy nhiên, thực tế hiện nay đã bộc lộ nhiều bất cập trong việc sử dụng thang bảng lương. Sự không cân đối, thiếu minh bạch và không công bằng trong việc áp dụng thang bảng lương không chỉ ảnh hưởng đến sự hài lòng của nhân viên mà còn ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc và sự phát triển bền vững của tổ chức.
Quy định về thang bảng lương từ năm 2013 đã góp phần khắc phục tình trạng doanh nghiệp ép tiền lương và gây thiệt hại cho người lao động. Nhưng đến thời điểm này, quy định trên đã bộc lộ bất cập, cụ thể là:
- Nhiều doanh nghiệp xây dựng thang bảng lương theo thâm niên (với khoảng cách giữa các bậc là 5%) dẫn đến không khuyến khích trả lương theo công việc mà người có thâm niên càng cao.
- Doanh nghiệp càng mất nhiều tiền để trả lương và đóng bảo hiểm xã hội cho họ, thậm chí người làm việc 15-20 năm chi phí lương, đóng bảo hiểm gấp 2-3 lần người mới vào làm việc.
- Thực trạng này dẫn đến doanh nghiệp e ngại sử dụng lao động có thâm niên. Và mỗi lần doanh nghiệp điều chỉnh thang bảng lương, rất có thể dẫn đến các tranh chấp lao động.
Nhiều doanh nghiệp vẫn duy trì thang bảng lương. Nó được đưa vào thoả ước lao động và trình cơ quan chức năng. Nhưng từ lâu, thang bảng lương chỉ là hình thức bởi từ nhiều năm nay, doanh nghiệp đã trả lương theo số lượng và chất lượng sản phẩm người lao động làm ra. Và thang bảng lương chỉ được sử dụng làm căn cứ khi tính đóng bảo hiểm xã hội.
4. Một số nguyên nhân mức lương của NLĐ còn thấp
Khi nói về mức lương của người lao động, có nhiều yếu tố phức tạp ảnh hưởng đến sự cân đối và công bằng trong hệ thống tiền lương. Một số nguyên nhân làm cho mức lương của người lao động còn thấp không chỉ phản ánh sự thiếu hòa nhập của họ trong nền kinh tế mà còn là kết quả của nhiều yếu tố xã hội, kinh tế, và chính trị khác nhau. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống cá nhân mà còn tác động lớn đến sự phát triển toàn diện của xã hội.
Hiện tại, mức lương trung bình mà người lao động (NLĐ) nhận được tại hầu hết các doanh nghiệp và khu công nghiệp (KCN) ở Việt Nam vẫn còn thấp. Với hơn 300 KCN, KCX, KKT hoạt động và sử dụng trên 10 triệu lao động, mức lương trung bình vẫn chưa đạt đến 5 triệu đồng/người/tháng. Ngoài những yếu tố như trình độ, công nghệ, và kỹ năng của NLĐ không cao, còn có một số nguyên nhân khác:
- Thiết kế mức lương tối thiểu thiếu cập nhật: Các mặt hàng tiêu dùng được sử dụng để tính mức lương tối thiểu thường là những mặt hàng có giá thấp, và chưa được điều chỉnh theo tình hình thị trường. Một số chi phí khác như điện thoại, bảo hiểm, và chi phí học hành, mặc dù giá càng tăng nhưng chưa được tính vào mức lương.
- Sử dụng mức lương tối thiểu không công bằng: Một số nhà sử dụng lao động (NSDLĐ) lợi dụng tình trạng cung ứng lao động dư thừa trên thị trường, và thường áp đặt mức lương thấp hơn, điều kiện làm việc kém hơn, và tránh nhiều nghĩa vụ đối với NLĐ.
- Biến mức lương tối thiểu thành mức lương trung bình: Một số chủ doanh nghiệp và quản lý lợi dụng mức lương tối thiểu để xác định mức lương trung bình của doanh nghiệp. Kết quả là, họ tiết kiệm được một khoản chi lương lớn hơn so với thực tế.
- “Lập lờ” trong việc nâng lương: Một số doanh nghiệp sử dụng kết quả điều chỉnh mức lương tối thiểu từ Hội đồng Tiền lương Quốc gia để giải quyết việc nâng lương cho NLĐ, thay vì điều chỉnh mức lương tối thiểu theo thực tế.
Trong thực tế, việc điều chỉnh mức lương tối thiểu phải được thực hiện đúng đắn và công bằng, không phải là một cách để “lập lờ” trong quản lý lao động. Chính Công đoàn phải đấu tranh để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của NLĐ và giúp họ đạt được mức lương xứng đáng.
5. Mức lương tối thiểu phải đáp ứng được các nhu cầu chính đáng tối thiểu
Mức lương tối thiểu không chỉ đơn thuần là một con số trên giấy tờ pháp lý, mà còn phản ánh sự công bằng và chăm sóc đối với các nhân viên cơ bản của xã hội. Tuy nhiên, việc xác định mức lương này phải đáp ứng được các nhu cầu chính đáng tối thiểu của con người là một thách thức đối với cả chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng.
Tính chất chung của mức lương, bắt đầu từ mức lương tối thiểu, vẫn còn quá thấp và không đáp ứng được các yêu cầu cơ bản của người lao động (NLĐ) trong việc tái tạo và mở rộng sức lao động. Có thể khẳng định rằng, cả trong lý thuyết và thực tế, mức lương tối thiểu cần đáp ứng các yêu cầu sau của NLĐ:
Tái tạo sức lao động: NLĐ cần có đủ tiền lương để mua hàng hóa tiêu dùng, từ đó tái tạo sức lao động đơn giản và sau đó là mở rộng sức lao động.
- Nuôi thêm một người ăn theo: Một phần của tiền lương cần được dành để nuôi con, chiếm từ 20 đến 30% mức lương tối thiểu.
- Phát triển tri thức: NLĐ cần có một phần tiền lương để phát triển tri thức, là một yêu cầu cần thiết.
- Tích lũy: Một phần của tiền lương cần được sử dụng để tích lũy, phụ thuộc vào mức lương thực tế và tỷ lệ giữa tiêu dùng và tích lũy.
Dù mức lương có thể biến động, giá trị của đồng tiền có thể thay đổi, nhưng vẫn tồn tại mối liên kết cơ bản giữa lao động, thu nhập và tiêu dùng, cũng như việc tích lũy.
Tóm lại, những cải thiện về tiền lương và thu nhập trong những năm gần đây đã góp phần cải thiện đời sống của NLĐ. Nhiều nguồn nhân lực đã được thu hút vào các ngành công nghiệp và dịch vụ. Tuy nhiên, vấn đề về tiền lương, thu nhập và đời sống của NLĐ vẫn còn nhiều bất cập và gây ra nhiều tranh cãi. Vì vậy, việc điều chỉnh và nâng cao mức lương tối thiểu để cải thiện đời sống của NLĐ là cần thiết và khẩn cấp trong thời điểm hiện nay.
Với những thông tin về thực trạng thang bảng lương hiện nay mà Công ty AZTAX đã chia sẻ ở trên, nếu bạn muốn biết thêm thông tin chi tiết hay chưa rõ thì liên hệ ngay với AZTAX chúng tôi để nhận được thông tin nhanh nhất.
Xem thêm các bài viết liên quan:
- Cách xây dựng thang bảng lương bảo hiểm xã hội năm 2018 mới nhất
- Hướng dẫn xây dựng thang bảng lương công ty cổ phần năm 2018
