Hạch toán kế toán là một trong những công việc quan trọng và bắt buộc của các doanh nghiệp. Hạch toán kế toán giúp doanh nghiệp ghi nhận, phản ánh và kiểm soát các hoạt động kinh tế, tài chính của mình. Hạch toán kế toán còn là cơ sở để lập các báo cáo tài chính, thuế và thực hiện các nghĩa vụ với nhà nước. Trong bài viết này, AZTAX sẽ giới thiệu về khái niệm, mục đích, nguyên tắc và phương pháp hạch toán kế toán trong doanh nghiệp.
1. Hạch toán là gì?
Hạch toán là một hệ thống nghiên cứu bao gồm bốn giai đoạn: quan sát, đo lường, tính toán và ghi chép, với mục tiêu kiểm soát chặt chẽ các hoạt động kinh tế. Trong đó:
- Quan sát: Mục tiêu là xác định và ghi nhận sự tồn tại của đối tượng cần thu thập thông tin.
- Đo lường: Quá trình lượng hóa các hao hụt trong chi phí sản xuất, vật liệu, máy móc, và sản phẩm đã sản xuất, sử dụng các đơn vị đo lường phù hợp.
- Tính toán: Sử dụng các phép tính, phân tích và tổng hợp để nhận biết mức độ thực hiện và hiệu quả của từng quá trình kinh tế.
- Ghi chép: Quá trình thu nhận, xử lý, và ghi lại tình hình cũng như kết quả hoạt động về tài chính, kinh tế, nhằm làm căn cứ cho nhà quản lý đưa ra các quyết định phù hợp.
2. Phân loại hạch toán
Có 3 loại hạch toán phổ biến như sau:
- Hạch toán nghiệp vụ: Đây là quá trình quan sát, kiểm tra và phản ánh liên tục các nghiệp vụ và quá trình kinh tế cụ thể, nhằm đáp ứng kịp thời quá trình thực hiện nghiệp vụ. Nghiệp vụ bao gồm các hoạt động kinh tế trong doanh nghiệp, và hạch toán sẽ theo dõi quá trình từ khi cung cấp nguyên vật liệu, sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm.
- Hạch toán thống kê: Đây là khoa học nghiên cứu mặt lượng trong mối quan hệ mật thiết với mặt chất của các hiện tượng kinh tế xã hội với số lượng lớn, từ đó rút ra được bản chất, quy luật trong các hiện tượng kinh tế, xã hội được nghiên cứu. Đối tượng của hạch toán thống kê bao gồm giá cả, thu nhập lao động, giá trị tổng tài sản lượng,… Do đó, các thông tin mà loại hạch toán này mang lại không mang tính liên tục, thường xuyên.
- Hạch toán kế toán: Đây là loại hạch toán phổ biến nhất, thu thập, xử lý và cung cấp thông tin về tài sản, nguồn hình thành cũng như luồng hoạt động của tài sản trong tổ chức.
3. Hạch toán kế toán là gì? Thước đo của hạch toán kế toán
Hạch toán kế toán là một lĩnh vực khoa học chuyên về việc thu thập, xử lý và cung cấp thông tin về tài sản và sự vận động của chúng trong các tổ chức, nhằm kiểm soát tài sản và các hoạt động kinh tế tài chính. Theo điều 4 của Luật kế toán Việt Nam:
Kế toán là công việc thu thập, xử lý, kiểm tra, phân tích và cung cấp thông tin về kinh tế, tài chính dưới hình thức giá trị, hiện vật và thời gian lao động.
Hạch toán kế toán liên tục, toàn diện và hệ thống theo dõi tình hình hiện tại và sự vận động của các loại tài sản, nguồn hình thành tài sản trong các tổ chức và đơn vị.
Hạch toán kế toán sử dụng 3 loại thước đo, nhưng thước đo tiền tệ là chủ yếu và bắt buộc phải là tiền. Điều này có nghĩa là tất cả các nghiệp vụ kinh tế đều được ghi chép theo giá trị và biểu hiện bằng tiền, từ đó cung cấp các số liệu và dữ liệu tổng hợp để theo dõi kế hoạch kinh tế tài chính.
Hạch toán kế toán sử dụng các phương pháp riêng bao gồm: chứng từ, đối ứng tài khoản, tính giá, tổng hợp – cân đối. Chứng từ kế toán là điều bắt buộc phải có trong các nghiệp vụ kinh tế tài chính. Số liệu do kế toán phản ánh đảm bảo tính chính xác và có cơ sở pháp lý vững chắc.
4. Phân loại hạch toán kế toán
4.1. Dựa vào mức độ, tính chất thông tin
Dựa vào mức độ và tính chất thông tin, hạch toán kế toán có thể được phân loại thành 2 loại sau:
- Kế toán tổng hợp: Loại hạch toán này ghi chép, thu nhập và cung cấp thông tin ở dạng tổng quát, dựa trên các chỉ tiêu tổng hợp bằng thước đo tiền tệ.
- Kế toán chi tiết: Loại hạch toán này thu nhận và cung cấp thông tin ở dạng chi tiết về một chỉ tiêu tổng hợp do kế toán tổng hợp thực hiện. Các chỉ tiêu này có thể được đo bằng thước đo tiền tệ, lao động hoặc hiện vật.
4.2. Dựa vào cách thu nhận thông tin
Dựa vào phương pháp thu thập thông tin, hạch toán kế toán có thể được chia thành 2 loại sau:
- Kế toán đơn: Trong loại hạch toán này, thông tin về các nghiệp vụ kinh tế tài chính được ghi chép và thu thập một cách riêng biệt và độc lập.
- Kế toán kép: Trong loại hạch toán này, thông tin về các nghiệp vụ tài chính và kinh tế được ghi chép và thu thập theo đúng nội dung và sự vận động biện chứng giữa các đối tượng kế toán.
4.3. Dựa vào phạm vi thông tin kế toán cung cấp
Dựa vào phạm vi thông tin mà kế toán cung cấp, có 2 loại hạch toán kế toán như sau:
- Kế toán tài chính: Loại hạch toán này chịu trách nhiệm thu thập, xử lý và cung cấp thông tin cho các đối tượng bên ngoài doanh nghiệp, sử dụng thước đo tiền tệ.
- Kế toán quản trị: Loại hạch toán này thu thập, tổng hợp và cung cấp thông tin giá trị cho các nhà quản trị doanh nghiệp để quản lý, nghiên cứu và đưa ra các quyết định chiến lược trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Loại hạch toán này sử dụng cả ba loại thước đo.
4.4. Dựa vào mục đích, đặc điểm của đơn vị kế toán
Dựa vào mục đích và đặc điểm của đơn vị kế toán, có 2 loại hạch toán kế toán như sau:
- Kế toán công: Loại hạch toán này thường được tiến hành bởi các đơn vị hoạt động phi lợi nhuận hoặc không có tính chất kinh doanh.
- Kế toán doanh nghiệp: Loại hạch toán này thường được tiến hành bởi các đơn vị hoạt động sản xuất, kinh doanh với mục đích chính là lợi nhuận.
5. Đặc điểm của hạch toán kế toán
5.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của hạch toán kế toán thường bao gồm các hoạt động kinh tế tài chính sau:
- Sự thay đổi về tài sản, vốn.
- Sự chuyển đổi của tài sản.
- Quá trình vận hành của vốn trong các đơn vị, tổ chức.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Ngoài 3 thước đo là hiện vật, lao động và giá trị, hạch toán kế toán còn kết hợp một số phương pháp khác bao gồm: phương pháp tài khoản, phương pháp tổng hợp, phương pháp chứng từ, phương pháp tính giá và cân đối kế toán.
5.3. Thông tin hạch toán kế toán
Thông tin hạch toán kế toán được hiểu là các thông tin liên quan đến sự tuần hoàn của vốn. Trong mỗi doanh nghiệp, quá trình từ việc cung cấp vật tư cho đến sản xuất và tiêu thụ đều được phản ánh một cách đầy đủ và chi tiết qua thông tin kế toán.
Thông tin hạch toán kế toán luôn thể hiện 2 khía cạnh của mỗi hiện tượng và quá trình: tăng và giảm, dư thừa và thâm hụt, tài sản và nguồn vốn. Do đó, mọi thông tin thu thập đều là kết quả của quá trình có hai mặt.
6. Yêu cầu, nhiệm vụ của hạch toán kế toán
6.1. Những yêu cầu của hạch toán kế toán
- Đảm bảo tính thống nhất cho tài liệu được cung cấp: Công tác kế toán được tổ chức thống nhất theo một hệ thống từ trung ương tới các đơn vị kinh tế. Do đó, tài liệu kế toán cung cấp phải đảm bảo tính thống nhất, tức là công tác kế toán ở mỗi ngành, doanh nghiệp phải tuân thủ đúng quy định của nhà nước.
- Đảm bảo tính chính xác, trung thực, khách quan: Thông tin kế toán cần phải chính xác và khách quan, phản ánh đúng bản chất của các hoạt động kinh tế. Điều này giúp các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền và các cấp quản lý của doanh nghiệp hiểu chính xác hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, từ đó đưa ra các giải pháp phù hợp để tối ưu hiệu suất hoạt động và hạn chế các hoạt động kém hiệu quả.
- Đảm bảo tính kịp thời: Để phát triển kinh tế trong nước và mở rộng hơn, người quản lý cần nắm bắt kịp thời thông tin về hoạt động kinh tế và tình hình tài chính từng thời điểm và thời kỳ, từ đó đưa ra quyết định thích hợp và đúng đắn nhất.
- Đảm bảo sự rõ ràng, dễ hiểu: Thông tin kế toán cung cấp phải rõ ràng, dễ hiểu và chính xác để các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền có thể kịp thời phát hiện và ngăn chặn những sai phạm trong hoạt động quản lý tài chính của các doanh nghiệp.
6.2. Những nhiệm vụ của hạch toán kế toán
- Thu thập và xử lý các tài sản thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp.
- Kiểm tra tình hình thực hiện các chỉ tiêu kế hoạch, kiểm tra việc sử dụng các tài sản, và thực hiện các hoạt động kinh tế tài chính của đơn vị.
Hạch toán kế toán là một quá trình quan trọng trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Nó giúp ghi nhận, phản ánh và kiểm soát các giao dịch kinh tế, tài chính của doanh nghiệp một cách chính xác, khoa học và minh bạch. Hạch toán kế toán còn là cơ sở để lập các báo cáo tài chính, thuế và quyết toán kết quả kinh doanh. Do đó, việc học và nắm vững các nguyên tắc, phương pháp và thủ tục hạch toán kế toán là rất cần thiết cho những người làm kế toán hoặc quản lý tài chính. Trong bài viết này, AZTAX đã cung cấp cho bạn những kiến thức cơ bản về hạch toán kế toán, hy vọng sẽ giúp bạn có cái nhìn tổng quan và hiểu rõ hơn về lĩnh vực này.
