Thuế giá trị gia tăng là gì – đây là loại thuế gián thu được tính trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ phát sinh trong quá trình từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng. Thuế này không chỉ ảnh hưởng đến doanh nghiệp mà còn tác động trực tiếp đến người tiêu dùng cuối cùng, do được cộng vào giá bán. Hiểu rõ về thuế giá trị gia tăng là điều cần thiết để đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật và tối ưu chi phí kinh doanh. Trong bài viết dưới đây, AZTAX sẽ giải đáp chi tiết khái niệm thuế giá trị gia tăng là gì, đối tượng áp dụng, cách tính và các trường hợp không chịu thuế theo quy định mới nhất hiện hành.
1. Thuế giá trị gia tăng là gì?
Theo quy định tại Điều 2 của Luật Thuế Giá trị Gia tăng năm 2008, thuế GTGT là loại thuế đánh trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa và dịch vụ trong suốt quá trình từ sản xuất, phân phối đến tiêu dùng.
Điểm đặc trưng của thuế GTGT là chỉ áp dụng trên phần giá trị gia tăng, không phải trên toàn bộ giá trị của hàng hóa hoặc dịch vụ.
2. Ai là người chịu thuế và ai là người đóng thuế?
Ai là người nộp thuế GTGT?
Căn cứ vào Điều 4 Luật Thuế GTGT 2008, các đối tượng có nghĩa vụ nộp thuế bao gồm:
- Tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thuộc diện chịu thuế GTGT (gọi chung là cơ sở kinh doanh).
- Tổ chức, cá nhân nhập khẩu hàng hóa chịu thuế GTGT (gọi chung là người nhập khẩu).
Sự khác biệt giữa người chịu thuế và người đóng thuế GTGT
Mặc dù các cơ sở kinh doanh và người nhập khẩu là đối tượng trực tiếp nộp thuế cho Nhà nước, nhưng trên thực tế, thuế GTGT là một loại thuế gián thu. Điều này có nghĩa là số thuế này được cộng vào giá bán của hàng hóa, dịch vụ và do người tiêu dùng thanh toán khi mua hàng hoặc sử dụng dịch vụ.
Như vậy:
- Người chịu thuế GTGT thực tế: Chính là người tiêu dùng, vì họ là người chi trả khoản thuế này khi mua sản phẩm hoặc dịch vụ.
- Người đóng thuế GTGT: Là các doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh hoặc người nhập khẩu, họ có trách nhiệm thu hộ thuế từ người tiêu dùng và nộp vào ngân sách nhà nước.
3. Đặc Điểm Của Thuế Giá Trị Gia Tăng (GTGT)
Thuế giá trị gia tăng (VAT) là một loại thuế gián thu có phạm vi áp dụng rộng rãi, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng. Dưới đây là bốn đặc điểm chính của thuế GTGT:
3.1 Thuế GTGT Là Loại Thuế Gián Thu
Người tiêu dùng là đối tượng chịu thuế, nhưng doanh nghiệp là bên nộp thuế thay.
- Thuế GTGT không thu trực tiếp từ thu nhập của người tiêu dùng mà được cộng vào giá bán hàng hóa, dịch vụ.
- Doanh nghiệp hoặc hộ kinh doanh sẽ thu thuế từ khách hàng và nộp lại cho Nhà nước.
Bản chất: Nhà sản xuất, nhà phân phối chỉ đóng vai trò trung gian thu hộ thuế từ người tiêu dùng cuối cùng
3.2 Thuế GTGT Là Thuế Tiêu Dùng Đa Giai Đoạn Nhưng Không Trùng Lặp
Mỗi giai đoạn trong chuỗi cung ứng chỉ chịu thuế trên phần giá trị tăng thêm, tránh đánh thuế hai lần.
- Thuế GTGT được tính trong tất cả các khâu từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng nhưng chỉ đánh vào phần giá trị gia tăng của từng giai đoạn.
- Không có tình trạng đánh thuế chồng thuế vì phần thuế GTGT đã nộp ở giai đoạn trước sẽ được khấu trừ ở giai đoạn sau.
Tổng số thuế GTGT thu được trong toàn bộ quá trình luân chuyển hàng hóa/dịch vụ luôn bằng thuế GTGT tính trên giá bán cuối cùng.
3.3 Thuế GTGT Được Áp Dụng Theo Nguyên Tắc Điểm Đến
Chỉ đánh thuế đối với hàng hóa, dịch vụ tiêu thụ tại quốc gia áp dụng thuế GTGT.
- Hàng hóa, dịch vụ phục vụ nhu cầu tiêu dùng nội địa, dù được sản xuất trong nước hay nhập khẩu, đều phải chịu thuế GTGT.
- Ngược lại, hàng hóa xuất khẩu ra nước ngoài sẽ không bị tính thuế GTGT tại quốc gia xuất khẩu.
Mục tiêu: Khuyến khích xuất khẩu, đảm bảo sự công bằng về thuế giữa hàng hóa sản xuất trong nước và nhập khẩu.
3.4 Thuế GTGT Có Phạm Vi Điều Tiết Rộng
Là một loại thuế tiêu dùng phổ quát, áp dụng trên hầu hết các loại hàng hóa, dịch vụ.
- Thuế GTGT ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực khác nhau trong nền kinh tế, từ sản xuất, thương mại đến dịch vụ.
- Tuy nhiên, một số mặt hàng thiết yếu như lương thực, giáo dục, y tế có thể được miễn hoặc áp dụng mức thuế suất ưu đãi.
Do phạm vi áp dụng rộng, thuế GTGT đóng vai trò quan trọng trong nguồn thu ngân sách Nhà nước.
4. Mức thuế suất thuế GTGT hiện nay là bao nhiêu?
Căn cứ theo Điều 8 Luật Thuế GTGT 2008 (được sửa đổi, bổ sung bởi các Luật thuế sửa đổi năm 2013, 2014, 2016) và các nghị quyết liên quan, mức thuế suất thuế GTGT hiện nay được quy định như sau:
Thuế suất GTGT 0%
Áp dụng đối với hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu, vận tải quốc tế và một số hàng hóa, dịch vụ không chịu thuế GTGT khi xuất khẩu, ngoại trừ các trường hợp:
- Chuyển giao công nghệ, chuyển nhượng quyền sở hữu trí tuệ ra nước ngoài.
- Dịch vụ tái bảo hiểm, cấp tín dụng, chuyển nhượng vốn, tài chính phái sinh.
- Dịch vụ bưu chính, viễn thông.
- Một số sản phẩm xuất khẩu đặc biệt theo quy định tại khoản 23 Điều 5 Luật Thuế GTGT.
Hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu phải tiêu dùng ngoài Việt Nam hoặc trong khu phi thuế quan.
Thuế suất GTGT 5%
Áp dụng cho nhóm hàng hóa, dịch vụ thiết yếu, bao gồm:
- Nước sạch phục vụ sinh hoạt, sản xuất.
- Quặng để sản xuất phân bón, thuốc trừ sâu, chất kích thích tăng trưởng cây trồng, vật nuôi.
- Dịch vụ phục vụ sản xuất nông nghiệp (đào đắp kênh, nạo vét ao hồ, phòng trừ sâu bệnh…).
- Thực phẩm tươi sống, nông sản, thủy sản chưa qua chế biến.
- Sản phẩm từ cao su sơ chế, nhựa thông sơ chế, dây lưới đánh cá.
- Đường và phụ phẩm sản xuất đường (gỉ đường, bã mía, bã bùn).
- Thiết bị y tế, thuốc chữa bệnh, sản phẩm hóa dược.
- Giáo cụ, thiết bị giảng dạy, nghiên cứu khoa học.
- Hoạt động văn hóa, thể thao, triển lãm, nghệ thuật, chiếu phim.
- Nhà ở xã hội theo Luật Nhà ở.
Thuế suất GTGT 10%
Áp dụng đối với tất cả hàng hóa, dịch vụ không thuộc diện chịu thuế suất 0% hoặc 5%.
Thuế suất GTGT 8% (tạm thời áp dụng)
Từ ngày 01/7/2023 đến 31/12/2023, Quốc hội thông qua chính sách giảm thuế suất GTGT từ 10% xuống 8% đối với hầu hết các nhóm hàng hóa, dịch vụ. Tuy nhiên, một số lĩnh vực không được hưởng mức giảm này, gồm:
- Viễn thông, công nghệ thông tin.
- Dịch vụ tài chính, ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm.
- Kinh doanh bất động sản.
- Kim loại, khai khoáng, hóa chất, sản phẩm từ than cốc, dầu mỏ tinh chế.
- Dịch vụ chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.
Như vậy, tùy vào loại hình hàng hóa, dịch vụ, thuế GTGT có thể áp dụng mức 0%, 5%, 8% (tạm thời) hoặc 10%.
5. Nộp thuế giá trị gia tăng ở đâu?
Theo quy định tại Điều 20 Thông tư 219/2013/TT-BTC, địa điểm nộp thuế GTGT được xác định như sau:
Doanh nghiệp kê khai, nộp thuế GTGT tại nơi hoạt động sản xuất, kinh doanh
- Người nộp thuế thực hiện kê khai và nộp thuế GTGT tại địa phương nơi diễn ra hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Doanh nghiệp có cơ sở sản xuất hạch toán phụ thuộc tại tỉnh, thành phố khác
- Nếu doanh nghiệp kê khai thuế theo phương pháp khấu trừ và có cơ sở sản xuất hạch toán phụ thuộc tại địa phương khác với trụ sở chính, thì thuế GTGT phải nộp tại cả hai nơi:
- Tại trụ sở chính
- Tại địa phương nơi có cơ sở sản xuất
Doanh nghiệp/hợp tác xã áp dụng phương pháp trực tiếp hoặc có hoạt động bán hàng vãng lai ngoại tỉnh
- Nếu doanh nghiệp/hợp tác xã áp dụng phương pháp trực tiếp và có cơ sở sản xuất hoặc hoạt động bán hàng vãng lai ở tỉnh khác, thì phải nộp thuế GTGT theo tỷ lệ % trên doanh thu tại nơi phát sinh doanh thu ngoại tỉnh.
- Doanh thu phát sinh ngoại tỉnh đã kê khai, nộp thuế tại địa phương khác thì không phải nộp lại tại trụ sở chính.
Doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ viễn thông cước trả sau tại địa phương khác
- Cơ sở kinh doanh dịch vụ viễn thông có hoạt động tại tỉnh, thành phố khác với nơi đặt trụ sở chính phải thực hiện:
- Khai thuế GTGT tại trụ sở chính đối với toàn bộ doanh thu dịch vụ viễn thông cước trả sau.
- Nộp thuế GTGT tại trụ sở chính và tại địa phương nơi có chi nhánh hạch toán phụ thuộc.
- Số thuế GTGT nộp tại chi nhánh hạch toán phụ thuộc được tính bằng 2% trên doanh thu chưa có thuế GTGT (áp dụng đối với thuế suất 10%).
Quy định chung về khai và nộp thuế GTGT
- Việc khai, nộp thuế GTGT tuân theo Luật Quản lý thuế và các văn bản hướng dẫn liên quan.
- Người nộp thuế cần xác định địa điểm nộp thuế GTGT dựa trên tình hình hoạt động thực tế để tuân thủ đúng quy định.
Như vậy, tùy theo mô hình hoạt động của doanh nghiệp, thuế GTGT có thể phải nộp tại trụ sở chính, nơi sản xuất, nơi bán hàng vãng lai hoặc nơi đặt chi nhánh hạch toán phụ thuộc.
6. Hướng dẫn kê khai và nộp thuế giá trị gia tăng
Doanh nghiệp cần thực hiện các bước sau để kê khai và nộp thuế GTGT đúng quy định:
Bước 1: Xác định phương pháp tính thuế GTGT
- Phương pháp khấu trừ: Áp dụng cho doanh nghiệp có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên hoặc đăng ký tự nguyện.
- Phương pháp trực tiếp: Áp dụng cho doanh nghiệp có doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm hoặc không đáp ứng điều kiện khấu trừ thuế.
Bước 2: Xác định kỳ kê khai thuế
- Khai theo tháng: Doanh nghiệp có doanh thu năm liền kề trên 50 tỷ đồng.
- Khai theo quý: Doanh nghiệp có doanh thu năm liền kề dưới 50 tỷ đồng hoặc mới thành lập.
Bước 3: Lập và nộp tờ khai thuế GTGT
- Doanh nghiệp lập tờ khai thuế GTGT theo mẫu quy định (mẫu 01/GTGT hoặc 04/GTGT tùy phương pháp tính thuế).
- Nộp tờ khai thuế GTGT hàng tháng/quý qua Cổng thông tin điện tử của Tổng cục Thuế hoặc trực tiếp tại cơ quan thuế quản lý.
Bước 4: Nộp thuế và quyết toán thuế GTGT
- Sau khi kê khai, doanh nghiệp thực hiện nộp thuế GTGT đúng hạn để tránh bị xử phạt.
- Định kỳ, doanh nghiệp cần quyết toán thuế theo quy định nhằm đảm bảo số thuế đã nộp phù hợp với thực tế kinh doanh.
Bước 5: Yêu cầu hoàn thuế GTGT (nếu có)
- Nếu doanh nghiệp có số thuế GTGT đầu vào lớn hơn thuế GTGT đầu ra trong một số trường hợp nhất định (như xuất khẩu hàng hóa/dịch vụ hoặc đầu tư dự án mới), doanh nghiệp có thể đề nghị hoàn thuế GTGT theo quy định pháp luật.
Lưu ý: Doanh nghiệp cần tuân thủ đầy đủ các quy định về kê khai, nộp thuế và quyết toán để tránh bị xử phạt do chậm nộp hoặc kê khai sai sót.
7. Cách tính thuế giá trị gia tăng (GTGT)
Theo quy định tại Luật Thuế giá trị gia tăng năm 2008 và các văn bản pháp luật bổ sung sửa đổi mới nhất, hiện tại có hai cách thức chính để xác định số thuế GTGT phải nộp:
- Phương pháp khấu trừ thuế
- Phương pháp tính trực tiếp trên doanh thu (giá trị gia tăng)
Công thức chung xác định thuế GTGT là:
Thuế GTGT phải nộp = Giá tính thuế × Thuế suất GTGT
Tuy nhiên, tùy theo phương pháp tính thuế GTGT được áp dụng, cách xác định giá tính thuế và số thuế cuối cùng sẽ khác nhau.
7.1 Cách tính thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ
7.1.1 Đối tượng áp dụng
- Cơ sở kinh doanh có doanh thu hàng năm từ hoạt động bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ từ 1 tỷ đồng trở lên.
- Cơ sở kinh doanh đăng ký tự nguyện sử dụng phương pháp khấu trừ thuế, bao gồm:
- Doanh nghiệp, hợp tác xã hoạt động có doanh thu hàng năm từ bán hàng hóa, dịch vụ chịu thuế GTGT dưới 1 tỷ đồng.
- Doanh nghiệp mới thành lập từ các dự án đầu tư của cơ sở kinh doanh hiện đang áp dụng phương pháp khấu trừ thuế GTGT.
- Doanh nghiệp, hợp tác xã mới thành lập có thực hiện đầu tư, mua sắm, nhận góp vốn bằng tài sản cố định như máy móc, thiết bị, công cụ, dụng cụ hoặc có hợp đồng thuê địa điểm kinh doanh
- Tổ chức nước ngoài và cá nhân nước ngoài kinh doanh tại Việt Nam phải nộp thuế nhà thầu, trong đó bao gồm thuế GTGT theo các hợp đồng nhà thầu, nhà thầu phụ.
- Các tổ chức kinh tế khác, bao gồm tổ chức kinh tế của các tổ chức chính trị, chính trị – xã hội, đơn vị sự nghiệp có hạch toán kế toán đầy đủ và xác định rõ số thuế GTGT đầu vào, đầu ra, đồng thời đăng ký áp dụng phương pháp khấu trừ.
- Tổ chức, cá nhân nước ngoài cung cấp hàng hóa, dịch vụ phục vụ cho hoạt động tìm kiếm, thăm dò, phát triển và khai thác dầu khí, nộp thuế theo phương pháp khấu trừ do bên Việt Nam thay mặt kê khai, khấu trừ và nộp thuế.
- Chi nhánh mới thành lập của doanh nghiệp hoặc được thành lập từ dự án đầu tư của doanh nghiệp đang áp dụng phương pháp khấu trừ thuế GTGT và chi nhánh có đăng ký khai thuế GTGT riêng, thì chi nhánh cũng phải áp dụng phương pháp khấu trừ để kê khai và nộp thuế GTGT.
7.1.2 Công thức tính thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ
Số thuế GTGT phải nộp = Thuế GTGT đầu ra – Thuế GTGT đầu vào
- Thuế GTGT đầu ra là tổng số thuế GTGT ghi trên hóa đơn bán hàng hóa, dịch vụ chịu thuế, được tính bằng:
Thuế GTGT đầu ra = Giá tính thuế của hàng hóa, dịch vụ bán ra × Thuế suất GTGT
- Trường hợp sử dụng chứng từ thanh toán thể hiện giá đã bao gồm thuế GTGT (ví dụ tem, vé, cước vận tải), giá chưa thuế được xác định bằng công thức: Giá chưa thuế GTGT = Giá thanh toán / (1 + Thuế suất GTGT)
- Thuế GTGT đầu vào là tổng số thuế GTGT đã trả khi mua hàng hóa, dịch vụ dùng cho sản xuất kinh doanh, thể hiện trên hóa đơn GTGT hoặc các chứng từ liên quan, bao gồm thuế của tài sản cố định và hàng nhập khẩu.
7.1.3 Ví dụ minh họa
Doanh nghiệp A mua nguyên liệu trị giá 300 triệu đồng, chịu thuế suất 10%. Thuế GTGT đầu vào là:
300 triệu × 10% = 30 triệu đồng.
Khi bán sản phẩm với giá 350 triệu đồng, áp dụng thuế suất 10%, thuế GTGT đầu ra là:
350 triệu × 10% = 35 triệu đồng.
Số thuế GTGT phải nộp Nhà nước là:
35 triệu – 30 triệu = 5 triệu đồng.
7.2 Phương pháp tính thuế GTGT trực tiếp trên doanh thu
7.2.1 Đối tượng áp dụng
- Doanh nghiệp, hợp tác xã có doanh thu năm dưới 1 tỷ đồng (trừ trường hợp đăng ký khấu trừ)
- Các hộ, cá nhân kinh doanh
- Doanh nghiệp mới thành lập chưa đăng ký áp dụng khấu trừ
- Các tổ chức, cá nhân nước ngoài kinh doanh tại Việt Nam không theo Luật Đầu tư hoặc không có đầy đủ chứng từ kế toán
- Các tổ chức kinh tế khác không phải doanh nghiệp, hợp tác xã
7.2.2 Công thức tính thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp
Số thuế GTGT phải nộp = Tỷ lệ % × Doanh thu
Trong đó, tỷ lệ phần trăm sẽ được áp dụng dựa trên loại hình hoạt động kinh doanh, cụ thể như sau:
| Nhóm | Hoạt động | Tỷ lệ áp dụng (%) |
| 1 | Bán buôn, bán lẻ hàng hóa (trừ hàng đại lý hưởng hoa hồng) | 1% |
| 2 | Dịch vụ, xây dựng không bao thầu nguyên vật liệu (ví dụ: lưu trú, cho thuê nhà, bưu chính, môi giới, tư vấn, dịch vụ sửa chữa, xây dựng không nguyên vật liệu…) | 5% |
| 3 | Sản xuất, vận tải, dịch vụ có gắn với hàng hóa, xây dựng có nguyên vật liệu (gia công, khai thác khoáng sản, vận tải hàng hóa, dịch vụ ăn uống, bảo dưỡng, xây dựng có nguyên vật liệu…) | 3% |
| 4 | Các hoạt động khác chưa được phân nhóm trên, hoặc có thuế suất 5% theo phương pháp khấu trừ | 2% |
- Doanh thu tính thuế GTGT là tổng số tiền thực tế bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ trên hóa đơn, bao gồm cả các khoản phí, phụ thu mà doanh nghiệp thu được.
- Doanh thu thuộc đối tượng không chịu thuế GTGT hoặc xuất khẩu không tính vào phần doanh thu để áp dụng tỷ lệ tính thuế.
7.2.3 Ví dụ minh họa
Doanh nghiệp B kinh doanh dịch vụ ăn uống, doanh thu quý là 200 triệu đồng.
Số thuế GTGT phải nộp tính theo:
200 triệu × 3% = 6 triệu đồng.
Lưu ý quan trọng:
- Nếu cơ sở kinh doanh hoạt động đa ngành nghề với các tỷ lệ thuế khác nhau, thì phải khai báo thuế GTGT theo từng nhóm ngành nghề tương ứng.
- Trong trường hợp không phân tách được doanh thu theo nhóm ngành hoặc hợp đồng có nhiều hoạt động, áp dụng tỷ lệ thuế cao nhất trong các nhóm ngành nghề kinh doanh.
- Riêng với hoạt động mua bán, chế tác vàng bạc đá quý, tính thuế GTGT theo công thức:
Thuế GTGT phải nộp = Giá trị gia tăng × Thuế suất GTGT
Trong đó:
- Giá trị gia tăng (GTGT) = Giá thanh toán bán ra – Giá thanh toán mua vào.
- Giá thanh toán bán ra bao gồm tiền công chế tác, thuế GTGT và các khoản phụ thu.
Tóm lại, thuế giá trị gia tăng là gì và cách áp dụng đúng theo quy định là điều mà mọi doanh nghiệp cần hiểu rõ để tránh sai sót trong kê khai thuế. Việc nắm chắc quy trình, thuế suất và các đối tượng chịu thuế giúp tối ưu hóa hoạt động tài chính và đảm bảo tuân thủ pháp luật. Nếu bạn còn thắc mắc hoặc cần tư vấn chi tiết về thuế GTGT, hãy liên hệ ngay với AZTAX qua HOTLINE: 0932 383 089 để được hỗ trợ nhanh chóng và chính xác nhất!
